'Downsizing' (VTM 3): krimpen op film, een geschiedenisles in special effects

De Franse filmmaker en illusionist Georges Méliès mag je gerust de peetvader van alle moderne special effects noemen. Hij vond talloze technieken uit om beelden in elkaar te laten overgaan of met elkaar te laten overlappen, om mensen te laten verdwijnen of verschijnen op het scherm en, uiteraard, om mensen van gestalte te laten veranderen. Daarvoor manipuleerde hij de cameralenzen en de afstand tot objecten, waardoor hij het in een vloeiende beweging kon doen lijken alsof de acteurs groeien of krimpen. Hij demonstreerde zijn uitvindingen meesterlijk met het toonaangevende ‘Le voyage dans la lune’ uit 1902.

De technieken van Méliès werden geleend door talloze filmmakers, waaronder Cecil M. Hepworth en Percy Stow die in 1903 de kortfilm ‘Alice in Wonderland’ uitbrachten, de eerste filmadaptatie van het verhaal van Lewis Carroll. Wie het verhaal kent, weet dat Alice magische elixers drinkt om te groeien en te krimpen en zo in Wonderland binnen te geraken. Hepworth en Stow gebruikten de cameramanipulaties en goochelkunstjes van Méliès om dat in beeld te brengen. (vanaf 1:40 in de video)

Verfijnd in horror

‘The Devil-Doll’ uit 1936 is een vroeg voorbeeld van een horrorfilm. Hollywoodlegende Lionel Barrymore speelt de rol van een man die uit is op wraak. Hij krimpt zijn handlangers tot het formaat van poppen, die hij achterlaat in de huizen van zijn vijanden. De “poppen” komen tot leven om te moorden. Regisseur Tod Browning gebruikte in feite iets geavanceerdere versies van de technieken van Méliès, door te werken met beelden die elkaar overlappen en enkele oversized sets en attributen.

Het probleem met de technieken uit ‘The Devil-Doll’ was dat grote en kleine personages moeilijk interactie konden hebben met elkaar. In ‘Dr. Cyclops’ (1940) was Ernest B. Schoedsack ambitieuzer. Hij gebruikte zowel grote attributen (zoals een gigantische mechanische hand) als een techniek waarbij de beelden van de grote acteurs eerst werden opgenomen en dan geprojecteerd achter de acteurs die klein moesten spelen. Het resultaat is de eerste horrorfilm in kleur, over een dolle wetenschapper die bij wijze van experiment een groep mensen laat krimpen. Zij moeten zien te ontsnappen van de wetenschapper en zijn kwaadaardige kat. Gelijkaardige technieken werden gebruikt in ‘The Incredible Shrinking Man’ (1957).

Moderne technieken

Die laatste film had erg veel invloed op de productie van ‘Honey, I Shrunk the Kids’, die uitkwam in 1989. Die periode gold als het einde van de alleenheerschappij van de praktische effecten, computereffecten begonnen net hun intrede te maken. Met zoveel ervaring achter de kiezen, stonden de technieken voor de film wel helemaal op punt. In de komedie van Joe Johnston wordt een Amerikaans gezin gekrompen tot de grootte van mieren. Dat werd in beeld gebracht met een combinatie van geforceerd perspectief (een afgeleide van de cameratechnieken van Méliès), een gigantische set, oversized attributen en gemotoriseerde poppen.

Met de steile opgang van computereffecten was het onvermijdelijk dat krimpeffecten voortaan helemaal met greenscreens, motion capture en CGI verwezenlijkt zouden worden. Sommigen vinden dat een deel van de charme daardoor verdwijnt, maar je kan niet ontkennen dat het filmmakers toelaat om ongelimiteerd creatief te zijn met hun krimpscènes. Denk bijvoorbeeld maar aan de Marvel-film ‘Ant-Man’ (2015). De actiescènes waarbij de superheld in een vingerknip krimpt of groeit, zouden met praktische effecten nooit zo spectaculair in beeld gebracht kunnen worden.

Ontdek 'Honey, I Shrunk the Kids' en 'Ant-Man' op Disney+, beschikbaar via de tv-optie 'Pickx All Stars' en 'Pickx All Stars & Sports' van Proximus Pickx. 

En dat brengt ons bij ‘Downsizing’, de film van Alexander Payne met Matt Damon, Hong Chau, Kristen Wiig en Christoph Waltz in de hoofdrollen. Daarin staan geen spetterende actiescènes centraal, maar wel het verhaal dat je tot denken aanzet. In het verhaal worden mensen gekrompen in een poging om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Kleinere mensen verbruiken namelijk minder. Payne besloot dan ook om niet helemaal voor computereffecten te gaan. Natuurlijk maakt hij duchtig gebruik van greenscreens en CGI, maar in een aantal scènes zien we ook ouderwetse oversized attributen en zelfs geforceerde perspectieven. Zo zie je maar dat de beste techniek altijd afhangt van het verhaal dat je wil vertellen.

Bekijk ‘Downsizing’ op vrijdag om 20u35 op VTM 3 of waar je ook bent via Pickx.be of de Pickx-app.